Văn minh tiền Colombia là nền văn minh nào ở Colombia?

Văn minh tiền Colombia là một cách dịch sai từ tiếng Pháp civilisation précolombienne hoặc tiếng Anh pre- Columbian civilisation, có nghĩa là văn minh tiền Colomb. Colomb (tiếng Anh: Columbus), như ai cũng biết, là người đã phát hiện châu Mỹ còn Colombia là một nước ở Nam Mỹ, nằm trên bờ Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, giáp eo đất Panama. Liên quan đến nước Colombia, là tính từ tiếng Anh Colombian còn Columbian thì lại là tính từ tiếng Anh liên quan đến Columbus (tiếng Pháp: Colomb). Vậy pre-Columbian là tiền Colomb chứ không phải “tiền Colombia”. Văn minh tiền Colomb là những nền văn minh đã từng tồn tại ở châu Mỹ trước khi Christophe Colomb phát hiện châu lục này. Đó là những nền văn minh của các thổ dân vẫn thường được gọi là người Da đỏ.

Nói chung người ta đã chia các nền văn minh nói trên theo từng khu vực như sau: – khu vực Bắc Mỹ, – khu vực Trung Mỹ bao gồm: phần lớn Mexico, Guatemala, Honduras và một phần Nicaragua, – khu vực chung quanh biển Caraibes (Ca-ri-bê), bao gồm: quần đảo Antilles, các nước thuộc phần Nam của Trung Mỹ, Costa Rica, Panama, bờ biển Đại Tây Dương của Colombia và Venezuela, – khu vực núi Andes kéo dài suốt dãy núi này từ cực Bắc của Nam Mỹ cho đến hết Chile, – khu vực sông Amazone. Sự phân chia trên đây vừa dựa vào tính chất khu vực, vừa dựa vào tính tương đồng và sự tương quan của các nền văn minh đang xét.

Nổi tiếng nhất nên đã trở thành quen thuộc là văn minh Maya, văn minh Aztec và văn minh Inca mà Maya là nền văn minh rực rỡ nhất. Người Maya đã được một nhà khảo cổ học danh tiếng xem là người Hy Lạp của Tân thế giới. Đối với văn minh Aztec, nó đã có một vai trò giống như văn minh Hy Lạp đối với văn minh La Mã thời xưa.

Riêng trên đất nước Colombia thì có các nền văn minh tiền Colomb sau đây: văn minh vùng Esmeraldas, văn minh Pasto, văn minh Buesaco, văn minh vùng Patia và Guachicono, văn minh Popayán, văn minh vùng Corinto, văn minh Calima. Được biết đến nhiều nhất và rõ nhất là nền văn minh Chibcha, Vì khuôn khổ có hạn nên, về người Chibcha, chúng tôi chỉ xin kể hiến ông mẩu huyền thoại ngắn sau đây.

Bochica và Chibchacum là địch thủ của nhau. Có một lần, bởi tức giận loài người không biết vì cớ gì, Chibchacum đã dìm thảo nguyên Bogota dưới những cơn mưa lũ dữ dội. Dân chúng đã đi cầu cứu Bochica. Bochica đến và dùng chiếc đũa bằng vàng của mình mà gõ nứt đá ở Tenquendama, làm cho nước chảy xuống hết (Bogota ở độ cao 2.600m). Dân Bogota đã thoát nạn và đá bị nứt đã tạo ra những dòng thác nổi tiếng tại đây. Sau đó Bochica còn phạt Chibchacum phải vác cả trái đất trên vai nữa. Vì vậy mà mỗi lần đất rung chuyển thì người ta biết là Chibchacum đang chuyển quả đất từ vai này sang vai kia (Kể theo Henri Lehmann, Les civilisations précolombiennes, Paris, 1958, p. 117)